De brieven
Volledige correspondentie gepubliceerd op DBNL en Het Geheugen.
Witsens correspondentie
Willem Witsen liet niet alleen een rijk en gevarieerd oeuvre na, maar ook een omvangrijke correspondentie van ongeveer tweeduizend brieven. De Stichting Willem Witsen is in 2003 opgericht met als doel de correspondentie en dagboekaantekeningen, verspreid over meer dan zestien openbare instellingen en particuliere archieven, online beschikbaar te stellen. Niet alleen in originele verschijningsvorm maar ook in transcriptie, zodat een breed publiek een beeld kan krijgen van de wisselwerking tussen schrijvers en beeldend kunstenaars van de Beweging van Tachtig, terwijl onderzoekers uit verschillende disciplines kunnen putten uit een schat aan cultuurhistorische informatie.
Witsens correspondentie, met zijn eerste vrouw Elizabeth (‘Betsy’) van Vloten, zijn familie, musici, schilders en literatoren, geeft een uniek beeld van het leven in zijn tijd en van zijn rol daarin.
Witsen was bevriend met vooraanstaande schilders en schrijvers. Als leerling van de Rijksakademie van Beeldende Kunsten in Amsterdam leerde hij Jacobus van Looy, Jan Veth, Eduard Karsen en Jan Toorop kennen. Later kwamen daar George Breitner en Isaac Israels bij. Via het Letterkundig Genootschap Flanor maakte hij kennis met de literatoren Willem Kloos, Albert Verwey en Frederik van Eeden, uit wier gelederen in 1885 De Nieuwe Gids voortkwam. De correspondentie van en aan Willem Witsen vormt een zeer waardevolle bron voor onderzoek naar en binnen deze literaire en culturele bloeiperiode.
Totstandkoming
Om het transcriberen in banen te leiden en consistent over een lange periode te kunnen laten uitvoeren door een vrij grote groep transcribenten, werd een redactie ingesteld. Zij bestond uit Leo Jansen (hoofdredacteur), Irene de Groot, Odilia Vermeulen (eindredacteur) en Ester Wouthuysen.
Eerste vereiste voor de publicatie was het maken van transcripties van alle bekende brieven van en aan Willem Witsen. Delen van de correspondentie waren in het verleden al op uiteenlopende manieren getranscribeerd en bewerkt, bijvoorbeeld in publicaties over de Tachtigers en in doctoraalscripties. Van een groot aantal brieven bestond echter helemaal geen transcriptie. De redactie stelde een richtlijn op waaraan alle transcripties moesten voldoen. Alle transcribenten hadden kennis van Witsens leven en werk en/of waren ervaren in het uitgeven van correspondentie. De transcribenten waren: Erik Ariëns Kappers, Clara Brinkgreve, Diduïne van Delft, Irene de Groot, Mayken Jonkman, Mirjam Koelewijn, Han Meijer, Marianne Meijer, Marian Roos, Maureen Trappeniers, Odilia Vermeulen en Ester Wouthuysen.
De in de jaren 2004-2007 gemaakte transcripties zijn in twee varianten op het web toegankelijk.
Publicatie op twee websites
Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren
Op de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren staan Witsens brieven in een context van vele honderden teksten uit de late negentiende en vroege twintigste eeuw. De teksten kunnen daar ook op woordniveau worden doorzocht.
Het Geheugen
Bij Het Geheugen zijn de transcripties opgenomen als aanvulling op digitale beelden van de oorspronkelijke manuscripten. Ook bevat de site, die beeld-georiënteerd is en daarom geen zoekfunctie voor de briefteksten heeft, talrijke foto’s die Witsen maakte en afbeeldingen van zijn werk. Deze foto’s werden beschikbaar gesteld door het RKD – Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis en de Universiteitsbibliotheek Leiden.
Beoogde bloemlezing
Publicatie van de volledige correspondentie van Witsen in gedrukte vorm is geen realistische optie. Dit vindt zijn oorzaak in de veranderende lees- en uitgeefcultuur. Bovendien zijn natuurlijkerwijs niet alle brieven even rijk. Toch klinkt alom — en ook in de gelederen van de Stichting Willem Witsen — de roep om een uitgave in boekvorm van althans een representatief deel van de brieven, liefst geannoteerd. Behalve naar verbetering van de presentatie op dbnl streeft de Stichting dan ook naar het mogelijk maken van een dergelijke bloemlezing.
In samenwerking met Huygens ING en dankzij een subsidie van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde werden in 2011-2012 als proef acht brieven geannoteerd en in brochurevorm gedrukt (een pdf-versie is hier te bekijken). Doel hiervan was een reële inschatting te kunnen maken van de benodigde tijd (en dus ook de benodigde gelden) voor het bezorgen van de circa honderdvijftig brieven die inmiddels voor de bloemlezing werden geselecteerd.
Thans werkt de Stichting aan een projectplan voor de bloemlezing om vervolgens een uitgever te interesseren en de benodigde fondsen te werven. Vanzelfsprekend zijn alle bijdragen zeer welkom.
Samenwerking en financiële steun
Het bestuur van de Stichting Willem Witsen bestaat uit vrijwilligers en is voor de uitvoering van zijn plannen geheel afhankelijk van derden. Behalve met de transcribenten was de samenwerking met meerdere personen en instellingen dan ook cruciaal. Ze worden hieronder in alfabetische volgorde genoemd.
- Archief Rotterdamse Kunstkring (Gemeentearchief Rotterdam)
- Commissie van Beheer van het Witsenfonds/ICN (het ‘Witsenhuis’), Amsterdam
- Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (dbnl)
- Frans Halsmuseum, Haarlem
- Gemeentearchief Den Haag
- Huygens ING, Den Haag
- Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, Amsterdam
- Koninklijke Bibliotheek, Den Haag
- Literatuurmuseum, Den Haag
- Metamorfoze
- Museum Meermanno Westreenianum, Den Haag
- Nederlands Muziek Instituut, Den Haag
- Picturae, Heiloo
- RKD – Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis, Den Haag
- Rijksprentenkabinet, Amsterdam
- Stadsarchief Amsterdam
- Theater Instituut Nederland, Amsterdam
- Universiteitsbibliotheek Amsterdam
- Universiteitsbibliotheek Leiden
- Verscheidene particulieren
De stichting kon de correspondentie en dagboekaantekeningen van Willem Witsen transcriberen en redigeren dankzij financiële steun van: Accenture, Pictura Imagines Heiloo, de Kitty van Vloten Stichting, de Stichting VSBfonds, de M.A.O.C. Gravin van Bylandt Stichting, het Dr. Hendrik Muller's Vaderlandsch Fonds, de Stichting Pro Musis, de Stichting Prins Bernhard Cultuurfonds, de Stichting Doelwijk, de Commissie van Beheer van het Witsenfonds, de Stichting Dioraphte en enkele particulieren.
De stichting is alle hierboven genoemde personen en instellingen buitengewoon erkentelijk voor hun ondersteuning.